Κωνσταντίνος Καβάφης

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης περίπου το 1900.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης (29 Απριλίου 1863 - 29 Απριλίου 1933) ήταν ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες ποιητές των αρχών του 20ού αιώνα.

Ποιήματα

1896 – 1904

• Οι περασμένες μέρες πίσω μένουν, μια θλιβερή γραμμή κεριών σβησμένων∙ τα πιο κοντά βγάζουν καπνό ακόμη, κρύα κεριά, λιωμένα, και κυρτά. Κεριά
• Κι αυτό ακόμη το σκαλί το πρώτο πολύ από τον κοινό τον κόσμο απέχει. Εις το σκαλί για να πατήσεις τούτο πρέπει με το δικαίωμά σου νάσαι πολίτης εις των ιδεών την πόλι. Και δύσκολο στην πόλι εκείνην είναι και σπάνιο να σε πολιτογραφήσουν. Το πρώτο σκαλί
• Τιμή σ’ εκείνους όπου στη ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες. Ποτέ από το χρέος μη κινούντες∙ δίκαιοι κ’ ίσιοι σ’ όλες των τες πράξεις, αλλά με λύπη κιόλας κ’ ευσπλαχνία∙ γενναίοι οσάκις είναι πλούσιοι, κι όταν είναι πτωχοί, πάλ’ εις μικρόν γενναίοι, πάλι συντρέχοντες όσο μπορούνε∙ πάντοτε την αλήθεια ομιλούντες, πλην χωρίς μίσος για τους ψευδομένους. Θερμοπύλες
• Σε μερικούς ανθρώπους έρχεται μια μέρα που πρέπει το μεγάλο Ναι ή το μεγάλο το Όχι να πούνε. Φανερώνεται αμέσως όποιος τόχει μέσα του το Ναι, και λέγοντάς το πέρα πηγαίνει στην τιμή και στην πεποίθησί του. Ο αρνηθείς δεν μετανοιώνει. Αν ρωτιούνταν πάλι, όχι θα ξαναέλεγε. Κι όμως τον καταβάλλει εκείνο τ’ όχι – το σωστό – εις όλην την ζωή του. Che Fece ... Il Gran Rifiuto
• Ίσως το φως θάναι μια νέα τυραννία. Ποιος ξέρει τι καινούρια πράγματα θα δείξει. Τα παράθυρα
• Α όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω. Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον. Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω. Τείχη
• Και μερικοί έφθασαν απ’ τα σύνορα, και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν. Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους. Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις. Περιμένοντας τους βαρβάρους

1905 – 1915

• Για τα αλλού – μη ελπίζεις – δεν έχει πλοίο για σε, δεν έχει οδό. Έτσι που τη ζωή σου ρήμαξες εδώ στην κώχη τούτη την μικρή, σ’ όλην την γη την χάλασες. Η πόλις
• Τα μεγαλεία να φοβάσαι, ω ψυχή. Και τες φιλοδοξίες σου να υπερνικήσεις αν δεν μπορείς, με δισταγμό και προφυλάξεις, να τες ακολουθείς. Κι όσο εμπροστά προβαίνεις, τόσο εξεταστική, προσεκτική να είσαι. Μάρτιαι Ειδοί
• Σαν έτοιμος από καιρό, σα θαρραλέος, σαν που ταιριάζει σε που αξιώθηκες μια τέτοια πόλι, πλησίασε σταθερά προς το παράθυρο, κι άκουσε με συγκίνησιν, αλλ’ όχι με των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, ως τελευταία απόλαυσι τους ήχους,, τα εξαίσια όργανα του μυστικού θιάσου, κι αποχαιρέτα την, την Αλεξάνδρεια που χάνεις. Απολείπειν ο Θεός Aντώνιον
• Αυτά που έρχονται κανείς εύκολα τα εικάζει∙ είναι τα χθεσινά τα βαρετά εκείνα. Και καταντά το αύριο πια σαν αύριο να μη μοιάζει. Μονοτονία
• Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη, να εύχεσαι να είναι μακρύς ο δρόμος, γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις. Ιθάκη
• Κι αν δεν μπορείς να κάμεις την ζωή σου όπως την θέλεις, τούτο προσπάθησε τουλάχιστον όσο μπορείς: μην την εξευτελίζεις μες στην πολλή συνάφεια του κόσμου, μες στες πολλές κινήσεις κι ομιλίες. Οσο μπορείς

1916 – 1918

• Το είδωλον του νέου σώματός μου ήλθε και μ’ έφερε και τα λυπητερά∙ πένθη της οικογένειας, χωρισμοί, αισθήματα δικών μου, αισθήματα των πεθαμένων τόσο λίγο εκτιμηθέντα. Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασε η ώρα. Δώδεκα και μισή. Πώς πέρασαν τα χρόνια. Απ’ Τες Εννιά
• Μέσα στον έκλυτο της νεότητός μου βίο μορφώνονταν βουλές της ποιήσεώς μου, σχεδιάζονταν της τέχνης μου η περιοχή. Γι’ αυτό κ’ η μεταμέλειες σταθερές ποτέ δεν ήσαν. Κ’ η αποφάσεις μου να κρατηθώ, να αλλάξω διαρκούσαν δυο εβδομάδες το πολύ. Νόησις
• Με λόγια, με φυσιογνωμία, και με τρόπους μια εξαίρετη θα φτιάξω πανοπλία∙ και θ’ αντικρύζω έτσι τους κακούς ανθρώπους χωρίς να έχω φόβον ή αδυναμία. Αιμιλιανός Μονάη, Αλεξανδρεύς, 628-655 μ.Χ.

1919 – 1933

• με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών. Στα 200 π.Χ.
• Το ουσιώδες είναι που έσκασε. Εις τα περίχωρα της Αντιοχείας

Αποκηρυγμένα - Ανέκδοτα

• Μη μόνον όσα βλέπετε πιστεύετε. Αλληλουχία κατά τον Βωδελαίρον
• Για μας δεν είναι φέτος που οι κάμποι όλοι ανθίζουν. Λησμονημένου Aυγούστου κρίνοι μάς στέφουνε, τ’ αλλοτεινά μας χρόνια γοργά επιστρέφουνε, σκιαίς αγαπημέναις γλυκά μάς γνέφουνε και την φτωχή μας την καρδιά γλυκά αποκοιμίζουν. Ελεγεία των Λουλουδιών

Πεζά

• Χθες συλλογίστηκα αορίστως –μου πέρασε από τον νου– το ενδεχόμενο της λογοτεχνικής αποτυχίας, και ένιωσα ξαφνικά σαν να είχε λείψει κάθε γοητεία από την ζωή μου. Και μόνη η σκέψη αυτή, με έκανε να νιώσω μιαν οξύτατη οδύνη. Παρευθύς φαντάστηκα να έχω την απόλαυση του έρωτα –όπως τον εννοώ και τον θέλω–, αλλά ακόμη και αυτό μου φάνηκε, πολύ καθαρά μάλιστα, πως δεν θα ήταν αρκετό να με παρηγορήσει για την μεγάλη απογοήτευση. Τούτο αποδείχνει την αλήθεια του “Η Σατραπεία”.
  • 29 Νοεμβρίου 1903. Βραχυγραφημένο αυτοσχόλιο του Καβάφη, γραμμένο αγγλικά, μεταφρασμένο από τον Γ. Π. Σαββίδη.

• Πολλοί ποιηταί είναι μόνο ποιηταί. Εγώ είχα δύο ιδιότητες. Να κάνω ποιήματα και να γράφω ιστορία. Ιστορία δεν έγραψα και είναι αργά πλέον. Τώρα θα πήτε: Πως ξέρω ότι θα μπορούσα να γράψω ιστορία; Το καταλαβαίνω. Κάνω το πείραμα και ρωτώ τον εαυτό μου. Καβάφη μπορείς να γράψεις μυθιστόρημα; Δέκα φωνές μου φωνάζουν «όχι». Κάνω πάλι το ερώτημα: Καβάφη μπορείς να γράψεις θέατρο; Εικοσιπέντε φωνές μου φωνάζουν πάλι «όχι». Κάνω και τρίτη φορά το ερώτημα: Καβάφη μπορείς να γράψεις ιστορία; Εκατόν εικοσιπέντε φωνές μου λένε «μπορείς, μπορείς να γράψεις».

• Ο κ. Παλαμάς, φίλε, είνε μεγάλος λυρικός ποιητής... μα, του Καβάφη δεν του αρέσει η λυρική ποίησις. Η πολλή λυρική, η ενθουσιώδης ποίησις δεν με ελκύει. Ο Παλαμάς έχει πολλάς εξάρσεις.
  • 1924. Απάντηση του Καβάφη στην ερώτηση του Αθηναίου δημοσιογράφου Ν. Γιοκαρίνη: «Κύριε Καβάφη. Μού είπαν ότι ο κ. Παλαμάς, ως ποιητής, δεν έχει την εκτίμησίν σας.»

• Αδικεί ουσιωδώς την λογοτεχνία μας στα μάτια των ξένων το άρθρο αυτό. Μα αφού ήταν αναρμόδιος, γιατί να καταπιασθεί μ' αυτή την δουλειά; Παρέλειψε τον Ίωνα Δραγούμη, που υπήρξε μια από τες ωραιότερες μορφές τού νέου Ελληνισμού, παρέλειψε τον Ουράνη, παρέλειψε τούτον... παρέλειψε κείνον... παρέλειψε την κορυφή των κορυφών – τον Παπαδιαμάντη!...
  • 1928. [Προφορική παράδοση. Ο Γιώργος Παπουτσάκης γράφει: «Αρκετές φορές έτυχε ν' ακούσω τον Καβάφη να μιλά με θαυμασμό για τον Παπαδιαμάντη. Μεταφέρω εδώ μια κουβέντα του, του 1928.» Ο Καβάφης αναφέρεται σε ένα άρθρο του Louis Roussel, καθηγητή στο πανεπιστήμιο του Montpellier, με τον τίτλο «La littérature de la Grèce moderne»].

• Και τι άλλο είναι η τέχνη παρά λεπτομέρειες;
  • [Προφορική παράδοση]. Πεζά. Εκδοτικός οίκος Γ. Φέξη, 1963. 240.

Είπαν για τον Κωνσταντίνο Καβάφη

• Στο μεγάλο του αγώνα το γλωσσικό, ας πούμε καλήτερα τον εθνικό τον αγώνα που θέλει πρώτα πρώτα νου σοβαρό, συνείδηση όρθια, επειδή το ζήτημα για την Ελλάδα είναι ζήτημα ζωής και θανάτου, ο κ. Καβάφης, άξιος διάδοχος, σωστό μαθητούδι του Σουρή, κατάλαβε περίφημα πως δεν είναι ανάγκη να ιδρώνει ολοένα το αφτί μας, πως χρειάζεται κάπου κάπου λίγο γλέντι. Κ' έτσι έγινε πολί έφκολα ο κ. Καβάφης ο καραγκιόζης της Δημοτικής.
  • Γιάννης Ψυχάρης

• Ο εξωτερικά πρόχειρος μα σοφά μελετημένος στίχος του Καβάφη, η θεληματικά αλλοπρόσαλλη γλώσσα του, η απλοϊκή ρίμα του, είναι το μόνο σώμα που θα μπορούσε πιστά να περικαλύψει και να φανερώσει την ψυχή του. Σώμα και ψυχή στα τραγούδια του είναι ένα. Σπάνια στην ιστορία της φιλολογίας μας μια τέτοια ενότητα υπήρξε τόσο οργανικά τέλεια. Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη ενός πολιτισμού. Με διπλά, ξεθωριασμένα φύλλα, με μακρό ασθενικό κοτσάνι, δίχως σπόρο.
  • Νίκος Καζαντζάκης

• Όταν τον αποχωρίστηκα (τον Καβάφη) έμεινα μονάχα με την εντύπωση ενός πονηρότατου ανθρώπου με εύκολο και κοινό πνεύμα χωρίς τίποτ' άλλο που να προδίδει τον καλλιτέχνη ή απλώς το διανοούμενο. Εδώ και λίγες μέρες τον ξαναντάμωσα στο ατελιέ του Τόμπρου. Μόλις και μετά βίας έριξε μερικές ματιές στα έργα. Με φώναξε κοντά του και δείχνοντάς μου ένα τεράστιο Καποδίστρια που αποτελειώνει τώρα ο Τόμπρος για το Ναύπλιο, κ' ύστερα ένα γυμνό γυναικός που είταν λίγο παρακάτω, μου είπε: «Δε μου λες, Κατσίμπαλη, ποια είναι αυτή; Η Καποδιστρίνα;» Και χάχα τα γέλια ώσπου πνίγηκε, κι άρχιζε να ξεφυσάει από τη σωλήνα σαν ατμομηχανή. Τον σιχάθηκα. Τι αντίθεση με τον Παλαμά! Και να υπάρχουν άνθρωποι που να τολμούν να τον συγκρίνουν μαζί του. Α-σιχτίρ!
  • Γιώργος Κατσίμπαλης

• (Κάλβος, Σολωμός, Καβάφης) Οι τρεις μεγάλοι πεθαμένοι ποιητές μας που δεν ήξεραν ελληνικά.
  • Γιώργος Σεφέρης, «Απορίες διαβάζοντας τον Κάλβο», 1937. Δοκιμές, Α΄. Ίκαρος, 1974. 63.

• Χωρίς φόβο να θεωρηθεί κανείς ασυγχώρητα υπερβολικός, μπορεί να υποστηρίξει ότι σαν διδακτικός ποιητής ο Καβάφης είναι ο ποιητής της αξιοπρέπειας.
  • Ευάγγελος Παπανούτσος

• Κανείς ποιητής από τους συγχρόνους μας δεν άδραξε με τόσην αμεσότητα και με τέτοιαν αφοβιά τη δραματικήν ουσία της ζωής, την τραγική και την κωμική της διάσταση, όπως ο Καβάφης. Και κανείς δεν μας την ξεσκεπάζει με τόσην οξύτητα, τόσον ωμά και επομένως τόσο συγκλονιστικά όσον εκείνος. Στο σημείο τούτο είν' εντελώς ορθή η γνώμη των κριτικών που εξαίρουν τον δραματικό Καβάφη. Αυτή η τραγική ουσία της ζωής, ερωτά ο Κλ. Παράσχος, «αδυσώπητη, εφιαλτική, δεν είναι σχεδόν πανταχού παρούσα στην ποίηση του Καβάφη, μεταμορφωμένη μονάχα, από την τέχνη του, εξωραϊσμένη και εξαϋλωμένη;» «Ο Καβάφης» συνεχίζει ο ίδιος «κινεί ολόκληρο το πρόβλημα του ανθρώπου, όχι βέβαια στις διαστάσεις και στον αψηλό χώρο όπου το κινούν οι μεγάλοι ποιητές... ασφαλώς όμως με όση πληρότητα και οξύτητα δεν το κίνησε κανένας νεοέλληνας, ουδ' αυτός ακόμα ο Σολωμός».
  • Ευάγγελος Παπανούτσος

• Έτσι, το πρώτο κοινωνικό ποίημα του Καβάφη είναι τα Τείχη.
  • Στρατής Τσίρκας

• Για τον Καβάφη η έμπνευση ισοδυναμούσε με μια οξύτατη συνείδηση του πραγματικού. Κι όμως, από στάδια, που ίσως δε θα τα εξιχνιάσουμε ποτέ, μα που εκείνος τα είχε υπολογισμένα με το διαβήτη, μας οδηγάει στο γεμάτο κι ολοκληρωμένο ποίημα. Στο έργο τέχνης: στιλπνό, αυτόνομο κι αγέραστο.
  • Στρατής Τσίρκας

• Οι παρωδίες καβαφικών ποιημάτων που συγκεντρώνονται εδώ προέρχονται από το υλικό της ανέκδοτης εργασίας μου Βιβλιογραφία Κ. Π. Καβάφη (1886 - 1997) και αποτελούν ένα πολύ ενδιαφέρον και αδιερεύνητο κεφάλαιο της καβαφικής φιλολογίας, παρόμοιο του οποίου δε θα συναντήσουμε να υπάρχει, σε τόσην έκταση και διάρκεια, γύρω από το έργο κανενός άλλου Νεοέλληνα λογοτέχνη. Αυτή η μοναδικότητα σχετίζεται με την ιδιοτυπία της ποίησης του Αλεξανδρινού και συνδέεται με την πρόσληψη της καβαφικής ποίησης. Ο Καβάφης που όλοι γνωρίζουμε (και αναγνωρίζουμε) σήμερα, για να καταλάβει την εντελώς ξεχωριστή θέση που κατέχει στη συλλογική συνείδηση, πέρασε από πολλά και εναλλασσόμενα στάδια άρνησης, πολεμικής, παρωδίας, παρεξηγήσεων, επιφυλακτικής αποδοχής, άστοχης και αστόχαστης κριτικής. [...] Θέμα του βιβλίου είναι μια αδιερεύνητη και στο σύνολό της άγνωστη πλευρά της βιβλιογραφίας του Κ. Π. Καβάφη. Πρόκειται για ποιήματα γραμμένα «με τον τρόπο» του Αλεξανδρινού και τα οποία παρωδούν είτε τον ίδιο είτε συγκεκριμένα θεματικά και εκφραστικά του μοτίβα. Έχουν συγκεντρωθεί εδώ 170 παρωδίες αυτού του τύπου, της περιόδου 1917 - 1997.
  • Δημήτρης Δασκαλόπουλος

• Για τα φαρμάκια όμως που τον πότισαν δεν μίλησε κανείς. Γιατί κανείς ποιητής δεν δέχτηκε τόση λάσπη, τόση χλεύη και τόση κακία, όση ο Καβάφης. Ενδεικτικά αναφέρω: Ο Γ. Θεοτοκάς στο "Ελεύθερο πνεύμα" έγραφε ότι ένας οποιοσδήποτε Γιαγκούλας των ελληνικών ορέων τον ενδιέφερε περισσότερο από τον Αλεξανδρινό ποιητή και πως σε μια δικογραφία διαζυγίου υπάρχει πολύ περισσότερη ψυχή απ' ό,τι σε ολόκληρη την ποιητική του παραγωγή». Ο Ψυχάρης τον είχε αποκαλέσει Καραγκιόζη της δημοτικής. Ο Παλαμάς υποστήριζε πως τα ποιήματά του «ομοιάζουν με ρεπορτάζ από τους αιώνες και όχι από τα καλύτερα». Δεν δίστασε μάλιστα να κάνει λόγο και για «ανορθόδοξη ερωτική θεματογραφία». Άλλοι αυλοκόλακες της παλαμικής μούσας διατυμπάνιζαν πως τα ιστορικά του ποιήματα είναι «αποκομμένα ολότελα από τη σύγχρονη πραγματικότητα, δεν φαίνονταν παρά αυτοσκοποί, ένα σίγουρο καταφύγιο για τον ποιητή που ζητούσε να ταξιδέψει τη διαστροφή του μέσα στους αιώνες». Ακόμα και ο Σεφέρης (αρχικά τουλάχιστον) ήταν επιφυλακτικός: «Γι' αυτό πρέπει να φυλαγόμαστε, με πολλή περίσκεψη, όχι μόνο από τη δική μας ροπή να παρασυρθούμε στα πράγματα που μας αρέσουν, αλλά και από το να παίρνουμε πάντα τοις μετρητοίς την επιφανειακή σημασία των λόγων ή των διαλεκτικών τεχνασμάτων του Καβάφη». Από τους ελάχιστους που τον υπερασπίστηκαν σ’ αυτό το αιωνίως μικρόψυχο κρατίδιο των Αθηνών ευθύς εξ αρχής ήταν ο Γ. Ξενόπουλος και ο Ν. Κάλας. Περιμένοντας τους βαρβάρους, σαν έτοιμος από καιρό, σαν θαρραλέος, ο Καβάφης απαντούσε γαλήνιος. «Είμαι ο ποιητής των επόμενων γενεών». Σήμερα παραμένει ο πιο πολυμεταφρασμένος, αφήνοντας μακράν πίσω του τους δυο νομπελίστες μας, ενώ στη συλλογή «Συνομιλώντας με τον Καβάφη» ανθολογούνται ποιήματα 135 ποιητών (Mπρεχτ, Mοντάλε, Ώντεν κ.ά.) από 30 χώρες, γραμμένα σε 19 γλώσσες, που είτε εμπνέονται από την ποίηση ή τη μορφή του Kαβάφη είτε διαλέγονται μ’ αυτές.
  • Χρύσα Κακατσάκη

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Ο επίσημος δικτυακός τόπος του Αρχείου Καβάφη.