Επίκτητος
Ο Επίκτητος (50 μ.Χ. - 138 μ.Χ.) ήταν Έλληνας στωικός φιλόσοφος. Θεωρείται, μαζί με τον Σενέκα και τον Μάρκο Αυρήλιο, ένας από τους τρεις μεγαλύτερους στωικούς φιλοσόφους.
Αποσπάσματα
[επεξεργασία]Μερικά αποσπάσματα από τις Διατριβαί και το Εγχειρίδιον του Επίκτητου.[1][2]
Διατριβαί
[επεξεργασία]- Μ' αυτό τον τρόπο και κάποιος αθλητής που κινδύνευε να πεθάνει, αν δεν του έκοβαν το απόκρυφο μέρος, όταν πήγε ο αδελφός του (που ήταν φιλόσοφος) και του είπε: «Εμπρός αδελφέ, τι θα κάνεις; Θα κόψουμε αυτό το μέρος και θα πάμε πάλι στο γυμναστήριο;», δεν το άντεξε, αλλά επέμεινε στην απόφασή του και πέθανε. Α. 2
- Όσον αφορά τους θεούς, υπάρχουν μερικοί που λένε ότι δεν υπάρχει καν το θείο, άλλοι ότι υπάρχει βέβαια, αλλά είναι αδρανές και αδιάφορο και δεν προνοεί για τίποτε· υπάρχει μια τρίτη κατηγορία, που λέει ότι και υπάρχει και προνοεί, αλλά μόνο για τα σημαντικά και τα ουράνια πράγματα και για τίποτε επίγειο· μια τέταρτη, είναι αυτοί που λένε ότι προνοεί για τα επίγεια και τα ανθρώπινα, αλλά μαζικά και όχι για το καθένα ξεχωριστά· μια πέμπτη, στην οποία ανήκαν και ο Οδυσσέας και ο Σωκράτης, αυτοί που λένε ότι ούτε κι όταν κινούμαι μπορώ να κρυφτώ από σένα. Α. 12
- Γιατί, αν είχαμε μυαλό, τι άλλο θα έπρεπε να κάνουμε, και δημόσια και ιδιωτικά, από το να υμνούμε το θεό, και να τον επαινούμε, και να διηγούμαστε τις ευεργεσίες του; Δεν θα έπρεπε, κι όταν σκάβουμε κι όταν οργώνουμε κι όταν τρώμε, να ψάλλουμε τον ύμνο στο θεό; Α. 16
- –Τι σημαίνει «κλέφτες και λωποδύτες»; Βρίσκονται σε πλάνη για τα καλά και κακά. Επομένως, πρέπει να οργιζόμαστε μαζί τους ή να τους λυπόμαστε; Δείξτους, λοιπόν, την πλάνη τους και θα δεις πώς απομακρύνονται από τα σφάλματά τους. Αν δεν μπορούν να τη δουν, δεν έχουν τίποτε καλύτερο από τη γνώμη τους. Δεν θα έπρεπε, λοιπόν, να θανατωθούν αυτός ο ληστής κι αυτός ο μοιχός; –Καθόλου· όμως, θα έπρεπε καλύτερα να ρωτήσεις «ο παραπλανημένος και εξαπατημένος στα πιο σπουδαία, και τελείως τυφλωμένος, όχι στην ικανότητα να διακρίνει με το βλέμμα τα λευκά και τα μαύρα, αλλά στην κριτική ικανότητα να ξεχωρίζει τα καλά και τα κακά, να μη θανατώνεται;» Κι αν μιλάς έτσι, θα μάθεις πόσο απάνθρωπο είναι αυτό που λες, και όμοιο με την άποψη «να μη θανατωθεί αυτός ο τυφλός και κουφός άνθρωπος;» Γιατί, αν η μεγαλύτερη βλάβη είναι η απώλεια των πιο σημαντικών πραγμάτων, και το πιο σημαντικό στον καθένα είναι η ορθή βούληση, και αυτήν στερείται κανείς, γιατί οργίζεσαι από πάνω μ' αυτόν; Άνθρωπε, αν πρέπει, αντίθετα από τη φύση, να παίρνεις θέση για τα ελαττώματα κάποιου άλλου, να τον λυπάσαι μάλλον, παρά να τον μισείς. Α. 18
- Εάν, λοιπόν, μια ιδέα είχε κάνει το Μενέλαο να νιώσει πως είναι κέρδος να στερηθεί μια τέτοια γυναίκα, τι θα γινόταν; Θα είχε χαθεί όχι μόνο η Ιλιάδα αλλά και η Οδύσσεια. –Από κάτι τόσο ασήμαντο έχουν εξαρτηθεί τόσο σημαντικά; –Ποια λες τόσο σημαντικά; Τους πολέμους, τους ξεσηκωμούς, το χαμό πολλών ανθρώπων και τις καταστροφές πόλεων; Και τι σημαντικό έχουν αυτά; –Τίποτε; –Τι το σημαντικό έχει να σκοτωθούν πολλά βόδια, πολλά πρόβατα, να καούν και να καταστραφούν πολλές φωλιές χελιδονιών ή πελαργών; –Όμοια, είναι, λοιπόν, αυτά μ' εκείνα; –Εντελώς. Α. 28
- Έτσι και εμείς, οι ψευτοβαπτισμένοι, που στα λόγια είμαστε Ιουδαίοι, ενώ στην πράξη κάτι άλλο, βρισκόμαστε σε δυσαρμονία με τα λόγια μας και απέχουμε πολύ απ' το να εφαρμόσουμε τις θεωρίες που πρεσβεύουμε, θεωρίες που καυχιόμαστε ότι τις γνωρίζουμε. Β. 9
- Τι λοιπόν; Να μη βλάψω αυτόν που μ' έβλαψε; –Πρώτα σκέψου τι είναι βλάβη, και να θυμάσαι αυτά που άκουσες από τους φιλοσόφους. Γιατί, αν το στοιχείο του καλού βρίσκεται στη βούληση, και αν συμβαίνει το ίδιο με το στοιχείο του κακού, δες μήπως λές κάτι σαν και αυτό: «Τι λοιπόν; Αφού εκείνος έβλαψε τον εαυτό του κάνοντας κάτι άδικο σε βάρος μου, εγώ να μη βλάψω τον εαυτό μου κάνοντας κάτι άδικο σε βάρος του;». Β. 10
- Να η αρχή της φιλοσοφίας. Η αναγνώριση της σύγκρουσης των ανθρώπων μεταξύ τους και η αναζήτηση εκείνου, για το οποίο αρχίζει η σύγκρουση, και η κατάκριση και η αμφιβολία γι' αυτό που απλώς θεωρείται σωστό, κάποιο είδος έρευνας σχετικά μ' αυτό που έχει αποφασιστεί, για να βρεθεί αν όντως είναι σωστό, και συγχρόνως η ανακάλυψη κάποιου κανόνα, όπως βρήκαμε τη ζυγαριά, για να υπολογίζουμε τα βάρη, όπως βρήκαμε το αλφάδι για τον προσδιορισμό των ίσων και των καμπυλωτών αντικειμένων. Β. 11
- ... γιατί διαφωνούμε, γιατί πολεμούμε, γιατί κατηγορούμε ο ένας τον άλλον; Β. 17
- Δείξτε μου κάποιον που νοσεί και είναι ευτυχισμένος· που κινδυνεύει και είναι ευτυχισμένος· που πεθαίνει και είναι ευτυχισμένος· που εξορίζεται και είναι ευτυχισμένος· που έχει αποκτήσει κακή φήμη και είναι ευτυχισμένος. Δείξτε τον. Επιθυμώ, μα τους θεούς, να δω κάποιον Στωικό. Β. 19
- Αλλά πάλι, αν κάποιος έρθει και πει «μάθε ότι δεν μπορείς να ξέρεις τίποτα, αλλά τα πάντα είναι απροσδιόριστα», ή κάποιος άλλος: «πίστεψέ με και θα ωφεληθείς· δεν πρέπει καθόλου να πιστεύεις τους ανθρώπους» ή πάλι κάποιος άλλος: «μάθε από μένα, άνθρωπε, ότι είναι αδύνατο να μάθεις οτιδήποτε. Εγώ σου το λέω αυτό, και, αν θέλεις, θα σου το μάθω». Σε τι, λοιπόν, διαφέρουν από αυτούς εκείνοι, –ποιοι άραγε;– εκείνοι που αυτοαποκαλούνται Ακαδημαϊκοί; «Άνθρωποι συγκατατεθείτε στο ότι κανείς δε συγκατατίθεται. Πιστέψτε μας, όταν λέμε ότι κανείς δεν πιστεύει κανέναν». Β. 20
- Έχω τη συναίσθηση, που πρέπει να έχει αυτός που δε γνωρίζει τίποτα, ότι δηλαδή δεν ξέρω τίποτα; Β. 21
- Έχεις την εντύπωση ότι δε χρειάζεται καμία τέχνη, για να δεις το άγαλμα επιδέξια; –Και αυτό απαιτεί κάποια τέχνη. Β. 24
- Όσο, όμως, εσύ δεν το αποδεικνύεις, μην απορείς, αν επιμένει στο λάθος του. Και αυτό το κάνει, γιατί έχει μια εντύπωση ότι κάνει το σωστό. Γι' αυτό και ο Σωκράτης, επειδή εμπιστεύτηκε αυτή τη δύναμη, έλεγε «εγώ δε συνηθίζω να παρουσιάζω κανέναν άλλον μάρτυρα γι' αυτά που λέω, και αρκούμαι πάντα σε αυτά που λέει ο συνομιλητής μου, και στηρίζομαι στην ψήφο του και τον καλώ για μάρτυρα, και αν ακόμη αυτός είναι ένας, εμένα μου αρκεί αυτός στη θέση όλων». Γιατί ο Σωκράτης ήξερε τι είναι αυτό που κινεί τη λογική ψυχή, και ότι αυτή θα κλίνει όπως η ζυγαριά, είτε το θέλεις είτε όχι. Δείξε την αντίφαση στο λογικό και κυρίαρχο μέρος της ψυχής, και αυτό θα σταθεί μακριά. Αν, όμως, δεν τη δείχνεις, κατηγόρησε μάλλον τον εαυτό σου και όχι εκείνον που δεν πείθεται. Β. 26
- Γιατί, λοιπόν, εκείνοι είναι ισχυρότεροι από σας; Γιατί τα σάπια λόγια εκείνων βγαίνουν από κρίσεις, ενώ τα δικά σας χαριτωμένα μόνο από τα χείλη· γι' αυτό είναι άτονα και νεκρά, και σιχαίνεται κανείς να ακούει τις προτροπές σας και την ταλαίπωρη την αρετή σας, για την οποία φλυαρείτε εδώ κι εκεί. Έτσι σας νικούν οι απαίδευτοι. Γιατί η κρίση είναι παντού ισχυρή· η κρίση είναι ανίκητη. Γ. 16
- Εσύ λοιπόν, λέει κάποιος, είσαι ελεύθερος; –Το θέλω, μα τους θεούς, και το εύχομαι, αλλά δεν μπορώ ακόμη να δω κατά πρόσωπο τους κυρίους μου, ακόμη εκτιμώ το σωματάκι μου, κάνω πολλά για να το έχω ακέραιο, παρόλο που δεν το έχω ακέραιο. Αλλά μπορώ να σου δείξω έναν ελεύθερο, για να πάψεις να ψάχνεις το παράδειγμα. Ο Διογένης ήταν ελεύθερος. Δ. 1
- Κάνοντας τι, λοιπόν, θέλεις να σε βρει ο θάνατος; Εγώ, από την πλευρά μου, θέλω να είναι κάποιο έργο ανθρώπινο, ευεργετικό, κοινωφελές, ευγενικό. Δ. 10
- Τι νομίζετε; Επίτηδες δεν έγραψε ο Όμηρος αυτούς τους στίχους, για να δούμε ότι, οι άνθρωποι με την πιο ευγενική καταγωγή, οι περισσότερο ισχυροί, οι περισσότερο πλούσιοι, οι πιο όμορφοι, όταν δεν έχουν τις κρίσεις που πρέπει, τίποτα δεν τους εμποδίζει να είναι οι πιο ελεεινοί και δύστυχοι; Δ. 10
Εγχειρίδιον
[επεξεργασία]- Μην απαιτείς να γίνονται όσα γίνονται όπως εσύ θέλεις, αλλά να δέχεσαι αυτά που συμβαίνουν όπως συμβαίνουν και θα έχεις ευδαίμονα βίο. Κεφάλαιο 8
Χωρίς πηγή
[επεξεργασία]- Κοντά σε εμένα δεν υπάρχει κάποιος φίλος προτιμότερος από τον εαυτό μου.
- Είναι αδύνατο για έναν άνθρωπο να μάθει ό,τι νομίζει πως ξέρει ήδη.
Είπαν για τον Επίκτητο
[επεξεργασία]- Σε ένα επόμενο επίπεδο του συλλογισμού του –σαφώς πιο συγκεκριμένο και πιο ρεαλιστικό– ο Επίκτητος σημειώνει ότι στην πραγματικότητα ελάχιστες είναι εκείνες οι καταστάσεις που ευρίσκονται υπό την εξουσία του ανθρώπου.
- Χρήστος Τερέζης[1]
- Άλλωστε, εκφράζεται ρητά η διαφοροποίηση του Επίκτητου με την κοινή αντίληψη περί ελευθερίας, η οποία οδήγησε στην καταστροφή πόλεων και στον αλληλοσπαραγμό ανθρώπων.
- Αγγελική Αγγέλη[1]
- Ως πρότυπα ελεύθερου ανθρώπου ο Επίκτητος αναφέρει δύο φιλοσόφους από τους οποίους έχει επηρεαστεί ιδιαίτερα, όπως έχει ήδη επισημανθεί, τον κυνικό Διογένη και τον Σωκράτη.
- Αγγελική Αγγέλη[1]
- Παρά την επίδραση του Νεοστωικισμού δεν έπαψαν να υπάρχουν και οι επκριτές της, όπως ο Blaise Pascal, ο οποίος αντέδρασε στην επικτήτεια αντίληψη ότι ο άνθρωπος έχει τον πλήρη έλεγχο πάνω στην ευτυχία του. Ο Pascal δεν μπορεί βέβαια να παραβλέψει τη δυναμική προσπάθεια του Επίκτητου να αντιμετωπίσει την ανηθικότητα. Συγχρόνως όμως υποστήριξε ότι η άποψη του στωικού φιλοσόφου δηλώνει την άρνηση απέναντι στην αναγκαιότητα για τη χάρη του θεού, πράγμα που δεν παρέχει την αληθινή πορεία προς την αρετή.
- Σωτηρία Α. Τριαντάρη[2]
- Δεύτερον, οι απόψεις του Επίκτητου θεωρούνται διαχρονικές, εάν λάβουμε υπόψη μας ότι νεότεροι και σύγχρονοι ψυχολόγοι και ψυχαναλυτές τον χαρακτηρίζουν ως μεγάλο ψυχολόγο.
- Σωτηρία Α. Τριαντάρη[2]
- Ο J. L. Bowman πολύ σωστά χαρακτηρίζει τον Επίκτητο ως «Στωικό των Στωικών»...
- Σωτηρία Α. Τριαντάρη[2]
Παραπομπές
[επεξεργασία]- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Επίκτητος. Διατριβαί. Πρόλογος Χρήστος Τερέζης. Εισαγωγή Αγγελική Αγγέλη. Μετάφραση - Σχόλια Ι. Σ. Χριστοδούλου, Δ. Ν. Ιωαννίδου, Μ. Γ. Μπίλα. Ειδική έκδοση για την εφημερίδα Το Βήμα. Αθήνα. 2025. Πρώτη έκδοση Εκδόσεις Ζήτρος, Θεσσαλονίκη, 2018.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 Επίκτητος. Εγχειρίδιον. Πρόλογος Κωνσταντίνος Π. Χρήστου. Εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Σωτηρία Α. Τριαντάρη. Εκδόσεις Ζήτρος. Θεσσαλονίκη. 2019.
