Έριχ Φρομ
Ο Έριχ Φρομ (23 Μαρτίου 1900 - 18 Μαρτίου 1980) ήταν Γερμανό-Αμερικανός ψυχολόγος, ψυχαναλυτής, κοινωνιολόγος, φιλόσοφος και ανθρωπιστής.
Ο Φόβος Μπροστά στην Ελευθερία (1941)
[επεξεργασία]- Η ελευθερία δεν κινδυνεύει λιγότερο όταν προσβάλλεται εν ονόματι του αντιφασισμού παρά εν ονόματι του απροκάλυπτου φασισμού.
- σελ. 19
- Το είδος του συγχρωτισμού με τον κόσμο μπορεί να είναι ευγενικό ή ταπεινό, είναι όμως απείρως προτιμότερο να σχετίζεται κανείς με το ταπεινότερο είδος μορφής παρά να είναι μόνος.
- κεφ. «Ελευθερία - πρόβλημα ψυχολογικό;»
- Η βιολογική αδυναμία του ανθρώπου είναι η προϋπόθεση του ανθρώπινου πολιτισμού.
- κεφ. «Η άνοδος του ανθρώπου και το διπλό νόημα της ελευθερίας»
- Ο πόθος της εξουσίας δεν πηγάζει από δύναμη αλλά από αδυναμία. Είναι η έκφραση της ανικανότητας του ατομικού εγώ να σταθεί μόνο του και να ζήσει. Είναι η απεγνωσμένη προσπάθεια για την απόκτηση δευτερογενούς δύναμης εκεί που λείπει η αυθεντική δύναμη.
- σελ. 185
- Ο επιτυχημένος επαναστάτης είναι πολιτικός, ο αποτυχημένος είναι εγκληματίας.
Ο Άνθρωπος για τον Εαυτό του (1947)
[επεξεργασία]- Ο άνθρωπος είναι το μόνο ζώο που ή ίδια η ύπαρξή του αποτελεί πρόβλημα προς επίλυσιν.
- κεφ. «Ανθρώπινη φύση και χαρακτήρας»
- Η αναζήτηση για σιγουριά εμποδίζει το δρόμο για το νόημα. Η αβεβαιότητα είναι εκείνη η κατάσταση που ωθεί τις δυνατότητές μας να ξεδιπλωθούν.
- κεφ. «Ανθρώπινη φύση και χαρακτήρας»
- Το να πεθάνεις είναι αρκετά πικρό, αλλά η ιδέα του να πρέπει να πεθάνεις χωρίς να έχεις ζήσει είναι αβάσταχτη.
- κεφ. «Προβλήματα ουμανιστικής ηθικής»
Η Τέχνη της Αγάπης (1956)
[επεξεργασία]- Η αγάπη είναι δράση, είναι άσκηση της ανθρώπινης δύναμης που μπορεί να εκδηλωθεί μόνο ελεύθερα και ποτέ σαν αποτέλεσμα καταναγκασμού.
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 33
- Αγάπη σημαίνει δόσιμο και όχι απολαβή.
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 34
- Ο σεβασμός δεν είναι φόβος ή δέος, αλλά σημαίνει την ικανότητα να βλέπεις ένα άτομο όπως είναι και να έχεις επίγνωση της μοναδικής του ατομικότητας. Σεβασμός σημαίνει φροντίδα για να μεγαλώσει και να αναπτυχθεί το άλλο άτομο όπως είναι. Ο σεβασμός λοιπόν προϋποθέτει την απουσία εκμετάλλευσης.
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 40»
- Η ώριμη αγάπη ακολουθεί την αρχή: «αγαπιέμαι γιατί αγαπώ». Η ανώριμη αγάπη λέει: «σ' αγαπώ γιατί σε χρειάζομαι», και η ώριμη: «σε χρειάζομαι γιατί σ' αγαπώ».
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 54
- Αν ένα άτομο αγαπά μόνο ένα άλλο άτομο κι είναι αδιάφορο προς τους άλλους συνανθρώπους του, η αγάπη του δεν είναι ακριβώς αγάπη αλλά μια συμβιοτική προσκόλληση ή ένας διογκωμένος εγωισμός.
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 59
- Οι εγωιστές είναι ανίκανοι ν' αγαπήσουν άλλους, αλλ' όμως είναι και ανίκανοι ν' αγαπήσουν τους εαυτούς τους.
- κεφ. 2 «Η θεωρία της αγάπης», σελ. 76
- Οι ανθρώπινες σχέσεις είναι ουσιαστικά σχέσεις αλλοτριωμένων αυτομάτων.
- κεφ. 3 «Η αγάπη και η αποσύνδεσή της στη σύγχρονη δυτική κοινωνία», σελ. 102
- Η αγάπη δεν είναι καρπός μιας ικανοποιητικής σεξουαλικής σχέσης, αλλ' αντίθετα η σεξουαλική ευχαρίστηση, ακόμα και η γνώση της αποκαλούμενης σεξουαλικής τεχνικής, είναι καρπός της αγάπης.
- κεφ. 3 «Η αγάπη και η αποσύνδεσή της στη σύγχρονη δυτική κοινωνία», σελ. 105
- Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει μεταμορφωθεί σε εμπόρευμα. [...] Είναι αλλοτριωμένος, αποχωρισμένος από τον εαυτό του, τους συνανθρώπους του και τη φύση. [...] Η ζωή δεν έχει κανένα σκοπό εκτός από το να προχωρεί, καμιά αρχή εκτός από την έντιμη ανταλλαγή, καμιά ικανοποίηση εκτός από την κατανάλωση.
- κεφ. 3 «Η αγάπη και η αποσύνδεσή της στη σύγχρονη δυτική κοινωνία», σελ. 123
- Ο σύγχρονος άνθρωπος νομίζει ότι χάνει κάτι -το χρόνο- όταν δεν κάνει γρήγορα τις δουλιές του. Όμως δεν ξέρει τι να κάνει με τον χρόνο που κερδίζει, εκτός από το να τον σκοτώνει.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 128
- Μόνο αυτός που πιστεύει στον εαυτό του μπορεί να είναι πιστός στους άλλους. [...] Πίστη στον εαυτό μας είναι η προϋπόθεση για την ικανότητά μας να δίνουμε υποσχέσεις.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 142
- Η εκπαίδευση είναι ταυτόσημη με το να βοηθάς το παιδί ν' αντιληφθεί τις δυνατότητές του. Το αντίθετο είναι η μηχανική αγωγή, που βασίζεται στην απουσία πίστης για την ανάπτυξη των δυνατοτήτων και στην πεποίθηση ότι ένα παιδί θα γίνει σωστό μόνο αν οι ενήλικοι βάλουν μέσα του ό,τι είναι επιθυμητό και καταπιέσουν ό,τι φαίνεται να είναι ανεπιθύμητο. Δεν υπάρχει ανάγκη πίστης στο ρομπότ, αφού δεν υπάρχει ζωή μέσα του.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 143
- Η κοινωνία μας κυβερνιέται από την γραφειοκρατία των διευθυντών και τους επαγγελματίες πολιτικούς.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 151
- Ο άνθρωπος είναι ένα αυτόματο, καλοθρεμμένο, καλοντυμένο, αλλά χωρίς καμιά υπέρτατη σχέση με αυτό που είναι η ιδιαίτερη ανθρώπινη ποιότητα και λειτουργία του.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 151, 152
- Αν είναι αλήθεια, όπως προσπάθησα να δείξω, ότι η αγάπη είναι η μόνη υγιής και ικανοποιητική απάντηση στο πρόβλημα της ανθρώπινης ύπαρξης, τότε κάθε κάθε κοινωνία που αποκλείει, σχετικά, την ανάπτυξη της αγάπης, οφείλει τελικά να καταστραφεί από την ίδια της την αντίφαση προς τις βασικές ανάγκες της ανθρώπινης φύσης.
- κεφ. 4 «Η εφαρμογή της αγάπης», σελ. 152
Το δόγμα του Χριστού (1963)
[επεξεργασία]- Ο επαναστατικός χαρακτήρας είναι ικανός να λέει «όχι». [...] ο επαναστατικός χαρακτήρας είναι ένα πρόσωπο ικανό να μην υπακούει.
- κεφ. «Ο επαναστατικός χαρακτήρας», σελ. 179
- Η ανθρώπινη ιστορία άρχισε με μια πράξη ανυπακοής και μπορεί να τελειώσει με μια πράξη υπακοής.
- κεφ. «Ο επαναστατικός χαρακτήρας», σελ. 179
- Ζούμε σε μια εποχή, όπου η λογική του ισολογισμού, η λογική της παραγωγής πραγμάτων, έχει επεκταθεί στη ζωή των ανθρώπινων όντων. Τα ανθρώπινα πράγματα έγιναν νούμερα, ακριβώς όπως τα πράγματα έγιναν νούμερα. Πράγματα και άνθρωποι έχουν γίνει ποσότητες στην πορεία της παραγωγής.
- κεφ. «Η ιατρική και το ηθικό πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου», σελ. 182
- Κάθε άνθρωπος είναι αυτοσκοπός και δε θα πρέπει να αποτελεί μέσο για το σκοπό κάποιου άλλου. Ισότητα είναι η συνθήκη, στην οποία καθένας άνθρωπος είναι αυτοσκοπός, ανεξάρτητα από ηλικία, χρώμα ή φύλο.
- κεφ. «Η ιατρική και το ηθικό πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου», σελ. 197
- Κάνουμε μηχανές που ενεργούν σαν άνθρωποι και δημιουργούμε ανθρώπους που ενεργούν σα μηχανές. Ο κίνδυνος του 19ου αιώνα ήταν μήπως οι άνθρωποι καταντήσουν δούλοι. Ο κίνδυνος του 20ού αιώνα δεν είναι μήπως καταντήσουμε δούλοι, αλλά μήπως γίνουμε ρομπότ.
- κεφ. «Η ιατρική και το ηθικό πρόβλημα του σύγχρονου ανθρώπου», σελ. 198, 199
Να Έχεις ή να Είσαι; (1976)
[επεξεργασία]- Ο καταναλωτής είναι το αιώνιο βρέφος που κλαίει για το μπουκάλι του.
- κεφ. «Μια Πρώτη Ματιά», παράγρ. «Κατοχή και Κατανάλωση», σελ. 22
- Οι σύγχρονοι καταναλωτές μπορούν ν αναγνωρίσουν τούς εαυτούς τους μέσα στη φόρμουλα: είμαι =ότι έχω και ότι καταναλώνω.
- κεφ. «Μια Πρώτη Ματιά», παράγρ. «Κατοχή και Κατανάλωση», σελ. 23
- Αν είμαι ό,τι έχω κι αν ό,τι έχω χαθεί, τότε ποιος είμαι;
- κεφ. «Άλλες Απόψεις του Έχει και του Είναι», παράγρ. «Ασφάλεια - Ανασφάλεια», σελ. 76
- Η κυριαρχία των άντρων πάνω στις γυναίκες είναι πράξη κατάκτησης και η πρώτη μορφή χρησιμοποίησης της βίας για εκμετάλλευση.
- κεφ. «Θρησκεία, Χαρακτήρας και Κοινωνία», παράγρ. «Είναι Χριστιανικός ο Δυτικός Κόσμος;», σελ. 96
Διάσπαρτα
[επεξεργασία]- Η καρδιά του ανθρώπου μπορεί να σκληρύνει. Μπορεί να γίνει απάνθρωπη αλλά ποτέ μη ανθρώπινη.
- Η καρδιά του ανθρώπου (1964), κεφ. «Ελευθερία, Ντετερμινισμός, Αλτερνατιβισμός», σελ. 184
Πηγές
[επεξεργασία]- Ο φόβος μπροστά στην ελευθερία, μετάφρ. Δημητρίου Θεοδωρακάτου, εκδ. Μπουκουμάνης (1971)
- Ο άνθρωπος για τον εαυτό του, μετάφρ. Δημητρίου Θεοδωρακάτου, εκδ. Μπουκουμάνης (1974)
- Η τέχνη της αγάπης, μετάφρ. Ευάγγελος Γραμμένος, εκδ. Μπουκουμάνης (1978)
- Το δόγμα του Χριστού, μετάφρ. Δημητρίου Θεοδωρακάτου, εκδ. Μπουκουμάνης (1974)
- Να έχεις ή να είσαι;, μετάφρ. Ελένη Τζελέπογλου, εκδ. Μπουκουμάνης (1978)
