Χέρμπερτ Μαρκούζε
Ο Χέρμπερτ Μαρκούζε (19 Ιουλίου, 1898 - 29 Ιουλίου, 1979) ήταν Γερμανο - Αμερικανός φιλόσοφος, κοινωνιολόγος και μέλος της Σχολής της Φρανκφούρτης.
Ο Μονοδιάστατος Άνθρωπος (1964)
[επεξεργασία]- Πηγή: Ο μονοδιάστατος άνθρωπος Herbert Marcuse, μετάφραση: Μπάμπης Λυκούδης, Εκδ. Παπαζήση, 1971 σελ. 255, ISBN: 960-02-0158-7
- Μήπως η απειλή μιας ατομικής καταστροφής, εξοντωτικής για το ανθρώπινο γένος, καταφέρνει τελικά να συντηρεί ακριβώς αυτές τις δυνάμεις που δημιουργούν αυτό τον κίνδυνο; Η προσπάθεια να προλάβουμε μια τέτοια καταστροφή έχει σαν αποτέλεσμα να περνάει σε δεύτερο πλάνο η διερεύνηση των αιτίων της που ενυπάρχουν στη σύγχρονη βιομηχανική κοινωνία. [...] Δεχόμαστε να φτάσουν σε τεράστια ύψη οι δαπάνες, συμφωνούμε να παράγονται σε καιρό ειρήνης καταστροφικά μέσα και να προετοιμαζόμαστε για μια άμυνα που επιδρά διαστροφικά για τους αμυνόμενους και γι' αυτό που υπερασπίζουν. (σελ. 23)
- Κι όμως, στο σύνολό της, η κοινωνία αυτή είναι παράλογη. Η παραγωγικότητά της καταστρέφει την ελεύθερη ανάπτυξη των ανθρώπινων αναγκών και ιδιοτήτων, η ειρήνη της διατηρείται με τη σταθερή απειλή πολέμου κι αν αναπτύσσεται, τούτο γίνεται με την κατάπνιξη όλων των δυνατοτήτων να πάρει ειρηνική μορφή η ατομική, εθνική και διεθνική πάλη για την ύπαρξη. (σελ. 23-4)
- Οι ικανότητες (στον πνευματικό και υλικό τομέα) της σύγχρονης κοινωνίας είναι μεγαλύτερες από ποτέ, πράγμα που σημαίνει πως η κυριαρχία της κοινωνίας πάνω στο άτομο είναι μεγαλύτερη από ποτέ. (σελ. 24)
- Η διάκριση ανάμεσα στην αληθινή και στην κίβδηλη συνείδηση, ανάμεσα στο πραγματικό και στο άμεσο συμφέρον, δεν έχασε τίποτα απ' τη σημασία της. Πρέπει όμως να αποδειχτεί. Κάθε άνθρωπος πρέπει να την αναζητήσει και να βρει το μονοπάτι που θα τον φέρει από την κίβδηλη στην αληθινή συνείδηση, απ' το άμεσο στο πραγματικό του συμφέρον. Και μπορεί να το κάνει μόνο όταν αισθανθεί την ανάγκη ν' αλλάξει τον τρόπο ζωής του, ν' απορρίψει το θετικό, ν' αρνηθεί. Ακριβώς αυτή την ανάγκη η κατεστημένη κοινωνία προσπαθεί να καταπνίξει, στο βαθμό που μπορεί να «παράγει και να διανέμει αγαθά» σε όλο και πλατύτερη κλίμακα και στο βαθμό που μπορεί να χρησιμοποιεί την επιστημονική κατάκτηση της φύσης για να κατακτήσει επιστημονικά τον άνθρωπο. (σελ. 27)
- Ολοκληρωτισμός δεν είναι μόνο ο τρομοκρατικός πολιτικός ομοιομορφισμός, αλλά και ο μη τρομοκρατικός οικονομικο-τεχνικός ομοιομορφισμός που λειτουργεί με την χειραγώγηση των αναγκών στο όνομα ενός γενικού ψευτοσυμφέροντος. (σελ. 35)
- Οικονομική ελευθερία θα πρέπει να σημαίνει α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η από την οικονομία, απ' τον καταναγκασμό που ασκείται με τις οικονομικές σχέσεις και δυνάμεις, απελευθέρωση απ' την καθημερινή πάλη για την ύπαρξη, απαλλαγή απ' την ανάγκη να κερδίζουμε τη ζωή μας. Πολιτική ελευθερία θα πρέπει να σημαίνει α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η απ' την πολιτική αυτή που πάνω της τα άτομα δεν μπορούν να ασκήσουν ουσιαστικό έλεγχο. Πνευματική ελευθερία θα πρέπει να σημαίνει αποκατάσταση της ατομικής σκέψης, πνιγμένης σήμερα από τα μέσα μαζικής επικοινωνίας και θύμα της διαπαιδαγώγησης, θα πρέπει ακόμα να σημαίνει ότι θα πάψουν να υπάρχουν κατασκευαστές της «κοινής γνώμης», κι ακόμη και κοινή γνώμη. (σελ. 36)
- Να αναπαύεσαι, να διασκεδάζεις, να δρας και να καταναλώνεις όπως όλοι οι άλλοι, να αγαπάς και να μισείς ό,τι αγαπούν και μισούν οι άλλοι, αυτά στο μεγαλύτερό τους μέρος είναι ανάγκες πλαστές. Το γεγονός ότι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζει το άτομο ανανεώνουν και δυναμώνουν συνεχώς αυτές τις ανάγκες, με αποτέλεσμα το άτομο να τις κάνει δικές του πια, να συνταυτιστεί μ' αυτές, και να αναζητά τον εαυτό του στην ικανοποίησή τους, δεν αλλάζει σε τίποτα το πρόβλημα. Οι ανάγκες παραμένουν αυτό που πάντα ήταν, προϊόντα μιας κοινωνίας που τα κυρίαρχα συμφέροντά της απαιτούν την καταπίεση. (σελ. 36-7)
- Για κάθε απελευθέρωση χρειάζεται πρώτα η συνειδητοποίηση της δουλείας κι αυτή η συνειδητοποίηση εμποδίζεται από κυριαρχούσες ανάγκες και ικανοποιήσεις, που τα άτομα, στο μεγαλύτερο μέρος τους, έχουν κάνει δικές τους. (σελ. 38)
- Ο κοινωνικός έλεγχος γέννησε την ακατάπαυστη ανάγκη να παράγεται και να καταναλώνεται το περιττό, την ανάγκη της αποκτηνωτικής δουλειάς που δεν είναι πραγματικά αναγκαία, την ανάγκη μορφών ξεκούρασης που υποβοηθούν και οξύνουν αυτή την αποκτήνωση, την ανάγκη να διατηρούνται απατηλές ελευθερίες, όπως οι ελευθερίες του ανταγωνισμού ανάμεσα σε τιμές απ' τα πριν καθορισμένες, η ελευθερία ενός αυτολογοκρινόμενου τύπου, η ελευθερία τέλος να διαλέγεις ανάμεσα στις μάρκες και στα γκάτζετς. (σελ. 38)
- Η δυνατότητα να εκλέγεις ελεύθερα αφέντες δεν εξαλείφει ούτε τους αφέντες ούτε τους δούλους. Η δυνατότητα να διαλέγεις ελεύθερα ανάμεσα σε μια μεγάλη ποικιλία εμπορευμάτων και υπηρεσιών, δε σημαίνει ότι είσαι ελεύθερος, όταν για να γίνεται αυτό θα πρέπει να ζεις μια ζωή κόπου και άγχους κάτω από τον κοινωνικό έλεγχο —θα πρέπει να είσαι αλλοτριωμένος. (σελ. 38-9)
- Τα πράγματα στροβιλίζονται, δεν καταπιέζουν πια, αλλά στροβιλίζουν το ανθρώπινο εργαλείο —ολόκληρο, σώμα, πνεύμα και ψυχή μαζί. Η μηχανική διαδικασία μέσα στον τεχνολογικό κόσμο καταστρέφει ότι μυστικό και κρυφό έχει η ελευθερία. (σελ. 55)
- Η δυναμική της τεχνολογίας που μπορούσε —με την εργαλειοποίηση των πραγμάτων— να είναι δύναμη απελευθερωτική, έγινε ένα εμπόδιο για την απελευθέρωση —με την εργαλειοποίηση των ανθρώπων. (σελ. 168-9)
