Άγγελος Σικελιανός

Ο Άγγελος Σικελιανός (Λευκάδα, 15 Μαρτίου 1884 - Αθήνα, 19 Ιουνίου 1951) ήταν ένας από τους μείζονες Έλληνες παραδοσιακούς ποιητές. Το έργο του διακρίνεται από έντονο λυρισμό και ιδιαίτερο γλωσσικό πλούτο.

Αποσπάσματα

Θυμέλη

Μερικά παραθέματα του Άγγελου Σικελιανού από τις τραγωδίες του που συγκέντρωσε υπό τον τίτλο Θυμέλη.

Πρόλογος

• Ποια λοιπόν πρέπει να 'ναι σήμερα η ευθύνη όσων τολμούνε να σηκώσουνε τα μάτια τους στην Τραγωδία, απροετοίμαστοι από κάθε άποψη για το γιγαντιαίο συνθετικό της πνεύμα· πόσο απέραντη δεν πρέπει να 'ναι η εσωτερική, ηθική, πνευματική, αισθητική προπόνησή τους, η άσκησή τους, ώστε να ζητήσουν ν' ανεβούνε στη σκοπιά που μας επαραδόθη στην υπέρτατη στιγμή της Ιστορίας μας, και να ιδούνε, να εποπτεύσουνε και σήμερα πραγματικά απ' αυτή!

• Βαθύτατο, λοιπόν, συναίσθημα του Σήμερα, απ' τη μια μεριά, και τελειωμένη Μύηση, δηλαδή προκαταβολική ουσιαστική κατάκτηση του αιώνια και καθολικά Ανθρώπινου μες στην ψυχή των Ποιητών, από την άλλη, να οι δυο πόλοι που θα να μπορέσουν δίχως άλλο, στη συνάντησή τους, ν' αναδώσουνε και σήμερα την άγια σπίθα στην Εστία του νέου που λαχταρούμε Τραγικού Βωμού.

• ... μια κολοσσιαία προσωπικότητα, η προσωπικότητα του Πυθαγόρα.

Ο διθύραμβος του Ρόδου

• Έτσι ο Ορφικός Συμβολισμός –που 'ναι ο παγκόσμιος– αποκτά την τέλεια έννοιά του χάρη στο μεγάλο νόμο της Αναλογίας, που επαναλαμβάνει, μέσα απ' όλους τους βαθμούς κι από τους τύπους όλων των ανθρώπινων πολιτισμών, τις ίδιες πάντα απλές, αλλ' απεριόριστα γόνιμες, δημιουργικές Αρχές της άρτιας Ζωής, της άρτιας Γνώσης και της άρτιας Τέχνης.

Το Σύμβολο λοιπόν αυτό, αβίαστα ξαναγεννημένο μέσα μου, το υψώνω σήμερα με τον ποιητικό Λόγο ανάμεσα στους αδερφούς μου ανθρώπους, καθώς με άλλο τρόπο θέλησα και θέλω ακόμα να το υψώσω ανάμεσό τους με τη Δελφική προσπάθειά μου.

Το έργο αυτό αποτελεί την απαρχή μιας τελειωμένης δημιουργικής εργασίας μου (του κύκλου των ανέκδοτων τραγωδιών μου), ένα ξεκίνημα απλής αλλ' ατράνταχτης πίστης, μες στην ατμόσφαιρα της οποίας καλείται να δουλέψει από κοινού η εποχή μας, και που είναι η ατμόσφαιρα της πιο υψηλής Ενότητας... Το στέλνω προς τους αδερφούς μου ανθρώπους, δίχως άλλη αξίωση από 'κείνη του απλού μονάχα προμηνύματος κ' ενός αγνού μου ψυχικού χαιρετισμού.

• ... «Ορφέα, δώσε

το Ρόδο και σ' εμάς, και δώσ' το σ' όλους,

τι είν' η ζωή πικρή απ' την ώρα τούτη

που ο ανασασμός του διάβη από μπροστά μας

και δεν απλώθη στη γην όλη. Δώσ' το

το Ρόδο στους λαούς, Ορφέα. Τι άγιος

είναι ο αγώνας του Ψωμιού, και είν' άγιος

ο αγώνας του Κρασιού, που, ως λιγοστεύουν

τα θάρρη της ψυχής, τη σπρώχνει πάλι

στους ζωντανούς ανήφορους. Μα τώρα

δώσ' τον αγώνα για το Ρόδο, Ορφέα,

στους λαούς, για να κινήσουνε όλοι αντάμα

προς την κορφή που όλα τα σμίγει σ' Ένα,

ψυχή και σώμα, αίμα και πνέμα, εχθρότη

μ' αγάπη, τόπους μ' άλλους τόπους, τ' άστρα

με τ' άστρα, ζωή με θάνατο, τους αιώνες

με τους αιώνες. Δώσ' στους λαούς το Ρόδο,

Ορφέα!»

Σίβυλλα

• Κι αυτό δεν το ζυγιάζεις,

Νίκαντρε, διόλου; Τα μαντεία σωπάσαν

απ' τον καιρό που οι τύραννοι φοβούνται

ν' ακούσουν την αλήθεια. Και μη ξάφνου

να την ακούσουν τώρα αποθυμήσαν;

Στο φοβερόν αγώνα αυτό μαζί της,

προκαλούν τον Απόλλωνα; Αν ζητάνε

να τη μάθουν, καιρός τους να τη μάθουν!

• Εμείς, Άυγουστος Νέρων, των Ρωμαίων

ο Αυτοκράτωρ και της Οικουμένης

όλης ο Κύριος, χαιρετούμε πρώτα

τους κορυφαίους του Ιερού, κι αμέσως

κατόπι, από τα πράγματα βιασμένοι,

Σας παραγγέλνουμε έτσι: Ολόγυρά Μας,

κι αφού μες σ' όλη την Ελλάδα η νίκη

Μάς έστεψεν ακοίμητη, και κάτου

απ' το γοργό Μας πέρασμα έχει ανθίσει

η λευτεριά κ' η ζωή κ' η τέχνη κι όλα,

καθώς ποτέ δε γνώρισε ο λαός Σας...

Ο Δαίδαλος στην Κρήτη

• Η τραγωδία αυτή εκφράζει μια στιγμή της φοβερής πορείας που πραγματοποιεί το δράμα της Ελευθερίας ανάμεσα στους αιώνες και που εδώ υπάρχει σε πρωταρχική συσχέτιση με το άρτιο Πνεύμα, που το αντιπροσωπεύει ο Δαίδαλος. Είναι στιγμή που προεκτείνεται στα χρόνια μας, και στην απεραντοσύνη τής προοπτικής τού Πνεύματος αυτού, μονάχα, παίρνει ολόκληρο το νόημά της. Ιστορία και Μύθος, έτσι, συμβιώνονται κ' εκφράζονται μαζί...

Καθώς ο Ορφικός Διθύραμβος και η Σίβυλλα, όμοια κι αυτή η τραγωδία υπογραμμίζει την αγνήν αυτή πρωτοσυσχέτιση του Πνεύματος στην καθαρότητά του και στη σύγκρουσή του με τη Βία, που συνεχίζεται ολοένα μες στην Ιστορία της Ανθρωπότητας...

• «Δεν είν' ο Δίας ο μέγας Ταύρος, μήτε ο Μίνως!

Ο μέγας Ταύρος είν' ο λαός!...»

Ο Χριστός στη Ρώμη

• Ξέρεις πως γδάραν ζωντανό στην Αρμενία

τον άγιο, χτες, Βαρθολομαίο; Και μες στον Τσίρκο

ξεχνάς προχτές πόσοι μαρτύρησαν στα σκέλια

των άγριων πόριξαν θεριών, και πόσα ακόμα

από τ' αδέρφια μας, με πίσσαν αλειμμένα,

τ' ανάψαν δάδες για των όργιων τα τραπέζια;

• Ο Ιησούς:

Σα ιδείς βαθιά τον πόνο σου στον πόνο το δικό μου,

δύναμη αμέτρητη μπορεί να σου γενεί κι ο πόνος.

• Τι; Να βάλεις

μυαλό σε τούτους, που ποτέ τους δε μπορέσαν

να ιδούν στον κόσμο τι είν' η Ρώμη; Δε μπορέσαν

να ιδούν τους νόμους, την ψυχή της, τ' άρματά της,

πώς ετοιμάζουνε για ολόκληρο τον κόσμο

καινούρια τάξη, κι όση ο κόσμος ευτυχία

μπορεί μια μέρα να χωρέσει! Δε μπορέσαν

να ιδούν της Ρώμης το γιγάντιο μεγαλείο,

που όλα τα βάζει στη σειρά, τόπο με τόπους,

λαό με λαούς, τάξη με τάξη, όλα τα δένει,

το καθετί στην άξια θέση του και το ένα

κοντά με τ' άλλο! Λες, σ' αυτούς μυαλό να βάλεις;

• Ποιους φωνάζετε προδότες;

Πέστε το... Εμάς, που από την τύφλα που σας δέρνει

να σας τραβήξουμε πασκίζουμε ολοένα

στο φως της μέρας και της Τάξης και του Νόμου;

Εμάς φωνάζετε προδότες, που απ' το μέγα

βραχνά βαριά που σας επλάκωσε τα στήθη

και δε μπορείτε ν' ανασάνετε, και που όλους

σας παραλύνει χεροπόδαρα, απ' το μέγα

βραχνά που κράζετε Χριστό, με την ψυχή μας

να σας γλιτώσουμε αγωνιόμαστε, να μπείτε

ξανά στου κόσμου τη ζωή και μες στης Ρώμης

τα μεγαλεία; Εμάς φωνάζετε προδότες;

Χριστός λυόμενος ή Ο θάνατος του Διγενή

• Το Νοέμβρη του 1944, κάμποσες μέρες έπειτ' απ' αυτό που συνηθίσαμε να λέμε «απελευθέρωση», έπεφτα άρρωστος βαριά.

• ... ο νόμιμος του λαού εκπρόσωπος, ο ποιητής.

• Δεν θέλω φίλους λαούς ολόγυρά μου να 'χω,

μηδέ βουνά ασυνόριστα σ' ένα χορό πιασμένα,

θέλω βουνά να σκύβουν την κορφή τους μπρος μου

και στου Σταυρού τη δύναμη να γονατάν...

• Τι, ξέρω, πλάι απ’ το θρόνο το δικό σου

πως έχεις στήσει στο Χριστό έναν άλλο θρόνο,

και Τον ζωγράφισες με στέμμα στο κεφάλι

και κατακόκκινα στα πόδια του σανδάλια,

οπ’ όχι εσύ σ’ Αυτόν, μα Αυτός σ’ εσέ να μοιάζει...

Ασκληπιός

• Πραγματικά, ο Ποιητής προπάντων είναι αδύνατο στις μέρες μας να νοηθεί, αν δεν έχει φτάσει στη «βαριά μητρότητα» που λέει ο Ρίλκε, αν δηλαδή δεν έχει κάμει πρώτα, εξαντλητικά, τη βάσανο του υποκειμένου του, και δεν είναι έτοιμος, κατόπι από μια τέλεια νίκη απάνω στο εγώ του, να στραφεί προς όλους τους ανθρώπους, όχι μόνο στις εμφαντικά δοξαστικές πορείες τους, αλλά και σ' όλες τις μοιραία μειονεκτικές στιγμές τους, όπου, «ηττημένοι» για τον ένα ή για τον άλλο λόγο, ζουν στις φυλακές, στις τρώγλες, στα νοσοκομεία, στα ψυχοθεραπευτήρια, ή παλεύουν σαν οι έσχατοι παρίες για τη ζωή τους.

• Υπάρχει για τους αιώνες και για ολόκληρη την ανθρωπότητα ο Προμηθέας Δεσμώτης του Ποιητή των ποιητών, του Αισχύλου.

• «Μάθετε» –έλεγε ο ίδιος ο Περικλής, που τον θεωρούμε πάντα ως τον κορυφαίο, όμως κι αυτόν κατά τη σκέψη μας «εμπειρικό» πολιτικό,– «μάθετε» –έλεγε αποτεινόμενος στους συμπολίτες του που τους περίσφιγγε το πένθος κ' η αγωνία– «πως ο τόπος μας έχει αποκτήσει μια μεγάλη δόξα μέσα στους θνητούς, και πως κατάκτησε ώσμε σήμερα μια δύναμη που η μνήμη της θα παραμένει αιώνια και στο μέλλον, γιατί, Έλληνες εμείς, διατηρούμε μια εξουσία επάνω σ' άλλους Έλληνες, πολυάριθμους, που τη διατηρήσαμε με οδυνηρότατους πολέμους εναντίον του καθενός κ' εναντίον όλων, και πως κατοικούμε σε μια χώρα ισχυρή και γεμισμένη απ' όλα τ' αγαθά. Μόνο ο δειλός, γι' αυτό» –προσθέτει– «θα μπορούσε να μας ψέξει. Άλλα ο άνθρωπος της πράξης θα θελήσει να εξισωθεί μαζί μας, κι αν δεν φτάσει σε ανάλογο σημείο με τα δικά μας αγαθά, θα 'χει το χρέος να μας φθονέσει. Τι σημασία έχει, αν μισηθούμε ή αν κακοβλεπόμαστε; Η μοίρα αυτή εφανερώθη, απ' όλους τους καιρούς, σ' όλους εκείνους που είχανε τη θέληση να κυριαρχούν πάνω στους άλλους. Μόνο αυτός που φτάνει σε μεγάλα πράματα υπάρχει στην αλήθεια. Το μίσος δεν κρατάει καθόλου. Δεν υπάρχει παρά η λάμψη από το σήμερα, και η δόξα που απορρέει από ό,τι είναι αθάνατο.»

Μ' αυτή του Περικλή, ως Έλληνα πολιτικού απέναντι όλων των Ελλήνων, τη συνοπτική και ασυζήτητα «αισθητική» κοσμοθεωρητική αποτίμηση της ζωής, έχουμε και τη διατύπωση σα δόγματος πολιτικού και της δουλείας, και σε γενικότατη γραμμή, ως μεθόδου μιας πολιτικής που ο ίδιος είχε εξασκήσει, ενός ασύμμετρου «ιμπεριαλισμού». Κι αν τέτοιος ήταν ο «ιμπεριαλισμός» των Αθηνών –με άλλα λόγια: ο «ιμπεριαλισμός» που βαθιά του έκλεισε τα πιο λαμπρά χαρακτηριστικά του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, και που παρ' όλα του τα σφάλματα εκμεταλλεύτηκε λιγότερο ορισμένα γενικότατα συμφέροντα ετούτου του πολιτισμού–, τι θα μπορούσαμε να πούμε τάχατε για τη σκληρότητα μιας ιμπεριαλιστικής διακυβέρνησης διευθυνόμενης από τις σύγχρονές του ή κληρονόμους μητροπόλεις, όπως ήτανε η Σπάρτη, η Θήβα, η Μακεδονία, οι Συρακούσες...

Τα ηθικά κενά μιας κοινωνίας που βασιζότανε καθώς σε ακρόγωνο λιθάρι στη δουλεία, εγινόντανε, αυταπόδειχτα, τεράστια, κάτω από ένα κριτικό ανεπηρέαστο βλέμμα.

• Ήξερα ωστόσο πως η Ελλάδα πρώτη υποδέχτηκε το Λόγο του Ιησού. Παραμερίζοντας τα στάδια της διάλυσης της όλης ζωτικότητάς της, και κρατώντας από τη βαθύτερη κοινωνική παράδοσή της ό,τι οργανικότερο κι αγνότερο είχε, ήξερα πως προχωρούσε δίχως δισταγμό στην πιο μεγάλη λύτρωση, και πως γι' αυτό το λόγο στην ουσία ο Έλληνας υπήρξε από τον καιρό εκείνο ο πιο γνήσιος Χριστιανός.

• Έτσι, μελετώντας την παλιάν Ελλάδα στις μορφές όπου ο νόμος της δουλείας την καθυπόταζε και στις μεγάλες κρίσεις που κατά καιρούς είχε επιφέρει στα διάφορα επίπεδα της ζωής της, εκάτεχα ένα βέβαιο τρόπο για να μπω στο σύνολο μυστήριο της Ιστορίας της, και ν' αναχθώ στις πρώτες ρίζες των μεγάλων υλικών και ηθικών της τραγωδιών που την εβασανίσανε, κι ως σήμερα τη βασανίζουν, μέσα από τους ιστορικούς της αιώνες.

Η αλαζονεία κ' η βία ήταν από τα πανάρχαια χρόνια οι συνέπειες του κοινωνικού διαχωρισμού που προανάφερα.

• Ωστόσο η ψυχή του ελληνικού λαού στις απειλές αυτές δεν μένει ολότελα παθητική. [...] Νιώθει μια δίψα ενότητας και μιας αλήθειας που ν' αξίζει το ίδιο για όλους τους ανθρώπους. Κι αν δεν τηνε βρίσκει στο περίγυρό του, τηνε ζει σα βιώμα και στην τεράστια δύναμή του ν' αναπλάθει μέσα του το Μύθο όπως τον εγαλουχήθηκε από βρέφος.

• Ποια ωστόσο θεότητα ολοένα απορροφά τις άλλες, όσο παρακμάζει η Ελλάδα; Όχι ο θεός των άρρωστων, ο Ασκληπιός; Ο Ναός του μένει τελευταίος· στη λατρεία του μπαίνει σιωπηλά σχεδόν, στον πέμπτο αιώνα, η λατρεία του Ιησού.

Είπαν για τον Άγγελο Σικελιανό

• Η Ποίηση εξακολουθεί να είναι απαραίτητη. Ποτέ άλλη εποχή δεν είχε την ανάγκη της όσο η δική μας. Η Ποίηση είναι κάτι που ξαλαφρώνει. Κι ο άνθρωπος σήμερα, έχει ανάγκη να ξαλαφρώσει. Όμως δε νομίζω πως υπάρχουνε σήμερα μεγάλοι ποιητές. Ο δικός μας ποιητής, ο Σικελιανός, ήτανε μεγάλος. Ο Βάρναλης γράφει καλά και θα μπορούσε να δώσει μεγάλα πράγματα, αν έκανε ορισμένες θυσίες. Γιατί η Τέχνη θέλει όλος να της δοθείς. Αλλοιώς δε σε θέλει. Σήμερα υπάρχουν ποιήματα, ποιητές δεν υπάρχουν. - Νίκος Καζαντζάκης